Oryginalny, bezzieleniowy, pozbawiony liści storczyk. Roślina ta, pozbawiona chlorofilu, żyć może wyłącznie dzięki pasożytnictwie na grzybach, od których pobiera wodę, sole mineralne i substancje organiczne. Kłącze gnieźnika pokryte jest gęsto splątanymi ze sobą korzeniami, co przypomina ptasie gniazdo - stąd nazwa rośliny.

Na co dzień gnieźnik żyje w postaci podziemnego kłącza, nadziemne pędy wytwarzając wyłącznie w celu rozmnażania. Po kilku lub kilkunastu latach życia pod ziemią wypuszcza jasnobrązowe pędy, na których rozwijają się brązowe kwiaty. Nie produkują one nektaru ani nie wydzielają zapachu odczuwanego przez człowieka. Ich barwa nie odcina się od tła, którym są zwykle zeschłe liście bukowe. Zapylenia krzyżowego dokonują muchy. Jeśli to się nie powiedzie (a tak zwykle bywa) gnieźnik zapyla się sam: ziarna pyłku po prostu wysypują się na znamię słupka. W latach suchych gnieźniki, których pędy nie mogą przebić stwardniałej gleby, mogą kwitnąć pod ziemią i wytwarzać dojrzałe owoce. Gnieźnik leśny jest gatunkiem typowym dla buczyn. Zakwita dopiero po 9 latach rozwoju pod ziemią. Kwitnie od drugiej połowy maja do czerwca.