Bylina. Należy do wczesnowiosennych geofitów (wyrasta z brunatno-czerwonego lub żółtawego kłącza - dzięki substancjom zapasowym w nim zawartym może rozwinąć sie bardzo szybko, jeszcze zanim na drzewach pojawia się pierwsze liście).
Ma wysokość 20-30 cm, łodyga naga i nierozgałęziona. Posiada tylko jeden biały kwiat (rzadko dwa), składający się z 6-8 działek okwiatu. Kwitnie od marca do kwietnia.
Pojawia się wczesną wiosną. Występuje w lasach zrzucających liście na zimę na siedliskach świeżych, wilgotnych i nawet podmokłych choć nie znosi wody zastojowej. Jest rośliną charakterystyczną dla lasów liściastych dębowo-bukowych.
W Polsce wszędzie pospolity.
W towarzystwie zawilców spotkać można czarkowate owocniki twardnicy bulwiastej, grzyba pasożytującego na ich korzeniach.